Tư duy quyết định hành vi và các mối quan hệ của chúng ta, cũng như gắn bó mật thiệt tới sự thành công hay thất bại ở mỗi cá nhân. Nếu bạn từng tự hỏi liệu lối tư duy phát triển hay tư duy cố định – Cách chúng ta nghĩ về bản thân và khả năng của mình rằng: Có thể định hình cuộc sống của chúng ta không thì câu trả lời là có. Cách chúng ta nghĩ về trí tuệ và tài năng của bản thân không chỉ ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm nhận mà nó còn có thể ảnh hưởng đến những gì chúng ta có thể đạt được, dù chúng ta có tuân thủ những thói quen mới hay chúng ta tiếp tục phát triển các kỹ năng mới đi chăng nữa.

Nội Dung

Tư duy cố định là gì? (Fixed- mindset)

Người có tư duy cố định là người tin rằng các thuộc tính như tài năng và trí thông minh là những thứ cố định, nghĩa là, họ tin rằng họ được sinh ra với một mức độ thông minh và tài năng thiên bẩm mà họ có thể đạt được khi trưởng thành.

Tư duy cố định có thể dẫn bạn hướng đến suy nghĩ tiêu cực. Ví dụ, một người có tư duy cố định có thể thất bại trong một nhiệm vụ và tin rằng nguyên nhân là vì họ không đủ thông minh để làm điều đó. Trong khi ấy, người có tư duy phát triển có thể thất bại trong cùng một nhiệm vụ, nhưng họ tin rằng đó là vì họ cần dành nhiều thời gian để luyện tập hơn.

Những người có tư duy cố định tin rằng các đặc điểm của cá nhân không thể thay đổi, dù họ có nỗ lực nhiều thế nào đi chăng nữa và có nhiều khả năng:

Tin rằng trí thông minh và tài năng là vật “tĩnh” không thể thay đổi
Tránh thử thách để tránh thất bại
Lờ đi góp ý của người khác và coi đó là phê bình cá nhân
Cảm thấy bị “đe dọa” bởi thành công của người khác
Che giấu khuyết điểm để không bị người khác đánh giá
Tin rằng nỗ lực chỉ là vô ích
Dễ bỏ cuộc

Tư duy phát triển là gì? (Growth-mindset)

Tư duy phát triển là lối tư duy coi trí thông minh và tài năng là những đặc tính có thể phát triển theo thời gian. Điều này không có nghĩa là những người có tư duy phát triển cho rằng họ có thể là Einstein tiếp theo. Luôn tồn tại những biến số mà tất cả chúng ta đều có thể tạo ra. Tư duy phát triển chỉ đơn giản mang ý nghĩa là mọi người tin rằng trí thông minh và tài năng của họ có thể được cải thiện thông qua nỗ lực và hành động.

Tư duy phát triển cũng thừa nhận rằng khó khăn là một phần cần thiết của quá trình học tập và nó cho phép mọi người “vực dậy” bằng cách tăng cường nỗ lực tạo động lực. Loại tư duy này coi “thất bại” là tạm thời và có thể thay đổi được. Chính vì vậy mà tư duy phát triển là một thứ rất quan trọng cho học hỏi, phục hồi, động lực và hiệu suất.

Những người áp dụng tư duy phát triển thường:

Không ngừng học tập
Tin rằng trí thông minh có thể cải thiện được
Nỗ lực hơn nữa để học hỏi
Tin rằng nỗ lực sẽ mang đến sức mạnh
Tin rằng thất bại chỉ là khó khăn nhất thời
Coi góp ý như một nguồn thông tin và là cơ hội để học hỏi
Sẵn sàng chấp nhận thử thách
Coi thành công của người khác là một nguồn cảm hứng

Cách nhận định người có tư duy phát triển hay cố định

Sự khác biệt trong tư duy sẽ dẫn đến sự khác biệt trong hành vi. Nhìn chung, dưới đây là những điểm khác biệt chính trong hành vi giữa người có tư duy cố định và phát triển.

Nỗ lực

Với niềm tin hiệu quả sẽ được gặt hái từ nỗ lực, người có tư duy phát triển sẵn sàng đón nhận những thách thức và không nản chí dù gặp trở ngại. Ngược lại, người có tư duy cố định tin rằng kết quả có được phụ thuộc vào tài năng. Dù có nỗ lực, họ cũng không thay đổi được kết quả, dẫn đến nhiều sự thụ động trong công việc và cuộc sống.

Vì thế khá thường xuyên, tư duy phát triển giúp một người bước ra khỏi vòng an toàn và đạt được nhiều thành tựu hơn. Ngược lại, tư duy cố định khiến người sở hữu nó rơi vào trạng thái bình ổn và đạt được ít thành công hơn so với tiềm lực bản thân.

Lỗi lầm và phản hồi đóng góp

Những người có tư duy cố định tin rằng trí thông minh và tài năng là tài nguyên tự có từ lúc sinh ra. Vì tin rằng mình không thể làm cách nào cải thiện việc này, họ thường không sẵn sàng đón nhận hoặc khó chấp nhận chỉ trích hay góp ý, bởi nó đồng nghĩa họ không đủ giỏi.

Ngược lại, vì nhìn nhận những phản hồi là cơ hội để cải thiện bản thân, những người có tư duy phát triển luôn tích cực tìm kiếm góp ý và cảm thấy tự hào khi được công nhận sự tiến bộ trong năng lực học tập.

Quá trình và kết quả

Người tư duy cố định thường rất chú trọng đến kết quả và cần ngay sự chứng nhận cho tài năng và trí tuệ của mình. Lẽ dĩ nhiên, họ sẽ không đánh giá cao quá trình hay chú trọng vào cải thiện yếu tố này để thay đổi kết quả. Với tư duy phát triển, một người thường hứng thú với từng thay đổi trong quá trình và tận hưởng con đường thực hiện mục tiêu thay vì kết quả.

Làm sao để thay đổi tư duy?

Có 8 phương pháp chung để phát triển nền tảng cho một tư duy như vậy:

Tạo một niềm tin mãnh liệt mới: một niềm tin vào bản thân, vào các kỹ năng và khả năng của chính bạn, và vào khả năng để thay đổi một cách tích cực.
Nhìn nhận thất bại theo một cách khác: xem thất bại là cơ hội để học hỏi kinh nghiệm và áp dụng những gì bạn đã học được trong thời gian tới.
Trau dồi nhận thức bản thân: trở nên ý thức hơn về tài năng, điểm mạnh và điểm yếu của bạn; thu thập thông tin phản hồi từ những người hiểu bạn nhất và kết hợp lại để có cái nhìn toàn diện về bản thân.
Hãy tò mò và cam kết học tập suốt đời: cố gắng để có được thái độ giống một đứa trẻ, nhìn thế giới xung quanh bạn với sự kinh ngạc và ngạc nhiên; đặt câu hỏi và thực sự lắng nghe câu trả lời.
Trở nên thân thiện với những thách thức: biết rằng nếu bạn muốn hoàn thành bất cứ điều gì đáng giá, bạn sẽ phải đối mặt với nhiều thử thách trên hành trình của mình; chuẩn bị tinh thần để đối mặt với những thách thức này, và đôi khi là cả thất bại.
Làm những gì bạn yêu thích và yêu những gì bạn làm: bạn sẽ dễ dàng thành công hơn nhiều khi bạn đam mê những gì đang làm; dù bạn nuôi dưỡng tình yêu cho những gì bạn đã làm hoặc tập trung vào làm những gì bạn đã yêu thích, phát triển đam mê là điều quan trọng.
Hãy kiên trì: cần rất nhiều nỗ lực để thành công, nhưng điều cần nhiều hơn là làm việc chăm chỉ, bạn phải kiên trì, vượt qua chướng ngại vật và đứng dậy sau mỗi lần bạn ngã.
Truyền cảm hứng và được truyền cảm hứng từ những người khác: nhiều người có xu hướng ghen tị với người khác khi họ thành công, đặc biệt nếu họ đi xa hơn bạn, nhưng nó sẽ không giúp bạn thành công; hãy cam kết trở thành nguồn cảm hứng cho người khác và sử dụng thành công của người khác để có được cảm hứng (Zimmerman, 2016).

Tóm lại, một tư duy cố định sẽ kéo chúng ta lại và ngăn chúng ta phát huy hết tiềm năng của mình trong khi một tư duy phát triển khiến chúng ta khám phá mà không sợ những thách thức phía trước. Đó là một sự lựa chọn. Bạn chọn tư duy nào?